LIGELA NA MUNDU, MWENGA MSIMU UWANZILI.....

Fula ziwanzili lepi kutonya lakini ndi msimu wa kulima, na nene tayari nikamwili ligela langu lakini kuna magala gamahele tu na ukaribishwa sana kutangatila.....

Hata kusongeya kuna ghorofa lolekesayi hapa!!!!

Nyumba ya ghorofa Kusongeya, nyumba iyi ya Mh. Diwani Lihina laki Ngalomba!!!

Somba, somba, somba mwenga!!!

Uweza kujova hapa nde Kusongeya kumjini, Chijana ipitisa somba zivisi kuhuma kuliziwa la kunyaza. Anikumbwishi kweli enzi zila za nitemeye kunyanja. picha niyivusili http://ruvumapress.blogspot.com/

HAPA CHIJIJI CHA KUMDUNDUWALU/NDIRIMA!!

LIKANISA LA KUMDUNDUWALU

Kuhuma kuSongea mjini mpaka kumdunduwalu zihika kilometa 60-70 na kuhuma kuperamihu mpaka kumdunduwalu zihiki kilometa 10-15. Ukayendelelayi kulongolo kuna chijiji cha Likingo. Kula vitengeneza manji ga umeme. Yati nivka ligono lingi. Kumdunduwalu ni maalumu, ndava Chief Zulu atamayi kula na mpaka hinu lukolo lwaki lwakona.

Lizombi ng´oma ya kunyumba!!!

Kunyumba nga kunyumba lelu tipilikisayi lizombe litu ngóma ya kunyumba.

MANGATUNGU!!

Lelu ninogela kweli mmangatungu namuyinu, kweli nikita kiki? manyayi nilolekesayi ye picha iyi.Kunyumba nga kunyumba.

MATEVELE/MALAVI NDIMBILU YA MAKOLO!!

Namuyinu lelu nikumbukwi chilimo cha matevele panatamayi kichingoli na kulitumba mwee talimayi matevele kutokayi. Halafu nikumbwiki ligono limonga makolo gohaaa wasopili ndimbilu. Na nene na mpenzi lepi wa ndimbilu, yaani ligono hilo napatili taabu kweli. Mwikumbuka chimbondi? Dadi wangu akutisimulila pa avi msongolo mdebe nde lavili likolo lavi. Kwali veve ukumbuka chinu hapa....

HISTORIA FUPI YA VANGONI (WANGONI)

Mwenzenu leo nimejikuta kutamani kuandika historia hii ya wangoni kwa kingoni. Naogopa nitasahau lugha yangu ya asili. Haya someni kama mtaambua mawili -matatu nitafurahi.


Vangoni vitama kuSongea-Tanzania. kuZambia na kuMalawi. Kadeni vangoni avo vatamayi kuZululand. Myaka ya 1800 vakawuka kwenuko pamonga na vanduna na vankosi vavi na kuyingila kumulima uwu. Mulugendu lwavi ulo vakapita kutova ngondo nakutola vavanda vamahele na kuvakita vangoni ngita vene, muni vajovayi “mwana wa lihimba nga lihimba mewa”. Pakukomana ngondo, vangoni vanyagayi ngómbi, mene, mamberere, ngúku na kuwuka. Popoha pevatovayi ngondo vavatolayi vandu vavi na kuyonjekesa uvaha wa kabila lawu na kuyendelela kulingolo na kuyingila mavidunda venijovilivo. Vangoni vayingili kuTanzania kwa mabanja gadatu libanja la Vangoni va Zwangendaba, libanja la vangoni va Mputa Maseko na libanja la vangoni va Zulu Gama na Mbonane Tawete. Mabanja aga goha hata ngati galongosini lepi lukumbi lumonga pakuyingila kuTanzania, nambu gapitili mulamula mwe gipitili mabanja gangi na kutola vavanda. Nsava ya naha ukuvavona vangoni vahangasiniki na mahina gavi pamonga na vibongo na mahina vavanda wavi.

Vangoni va Zwengedaba

Zwangendaba au vakumkemela Zongendaba, amanyikini muni na vangoni na vazeyi voha va chingoni. Chibongo cha lukolo lwa Zongendaba chavi Nkosi au Tole. Vibongo voha ivo akavileka na kutola lihina la Jere. Dadi wa Zongedaba na wamkelayi Hlachwayo. Vijova ya kuvya Zongedaba ahumili kuTanzania. Vangoni va Zongendaba vevayingili kuTanzania, vakahamba kuUjiji ya kuTabaora na kutama kuKahama. Kwenuko vimanyikana kwa lihina la Vatuta. Zongendaba afwili kuMapupo (Chipata) –Ufipa mwaka 1858 na wamhilili kukwokwo. Hinu vandu veavayolili Zwangendaba kuyingila kuTanzania nde ava: Waswazi, Wandwandwe, Wathonga, Wakalanga, Wamashona, Wasenga, Wachewa Watumbuka, Wakamanga, Wasukuma.

Vangoni va kwaZulu Gama na va kwa Mbonane Tawete
Lukolo lwa kadeni sana kuyingila kuSongea lwavili lwa mwene Bambu Zulu Gama na Mbonane Tawete. Yiwonekana veneva vavi he pamonga na Zongedaba peayingilayi kuTanzania na kuhamba kuTabora. Zulu Gama na Mbonane vabwelili lukumbi lungi kuhuma kuzululand. Mbonane Tawete avi mwana wa Mshopi, mwana wa Kibovu mwana wa Kisara. Mulugendu lwavi kuhuma kuzululand, Mbonane na dadi waki Mshopi wakakonganeka kunyanja na vangoni wa kwaZulu. Kunyanja kula Zulu Gama na Mbonane wakatemana ukozi. Mbonane akampela Zulu mlumbu waki Ushambazi au wakumkemela Mafunasi (Nasere) kuvya inkosikazi waki. Mbonane Tawete avi mkozi wa Zulu. Pakuhuma kunyanja kula, voha vavili vakayingila pamonga kuTanzania. Ndava ya naha vandu va Zulu na va Zwangendaba vihwanana mahina na cibongo vyavi. Kuhuma kwa kunyanja uko, voha Mbonane na Zulu vakagenda pamonga na kutindila ngita vangoni va Zwangendaba naha, kuhuma kuSwaziland, vakapita kwa vatonga, kwa wakalanga, kwa wasenga na kwa wasukuma, wakavayonjakesa na wachewa. Vangoni va kwaZulu na va kwaMbonane vakonganiki he na vangoni ya Zwangendaba. Ila pevapitayi vazulu na va Mbonane vapilikayi kuvya mulamula apitili Zwangendaba. Zulu na Mbonane vakakupuka mfuleni wa Zambezi kwa mtahu sana ndava mfuleni uwu unyoliki na kutaluka na umemi mang´wina. Pakumala kukupuka, vandu vakam´bongelela na kumyimbila nyimbo Jeru muni avalangisi pahala pabwina pakukupuka. Pakuhuma kwenuku, vakalongolela na kuhika kuMalawi na kuZambia na kuyingila kuMalangali – Tanzania. Njeru dadi wa Zulu na Mshopi dadi wa Zongendaba vene wafwili kuZambia, vayingi he kuTanzania

St. Agnes masista wa kuChipole....mwikaribishwa mwawoha!!!

Nyumba ya masista KuChipole

Chipole:- Lihina la mundu mzee Chipole, mwe atamayi papipi na kuMagagura. Pahala apo hinu vajengili nyumba ya masista vakupakemela Chipole.

Historia yifupi ya KuChipole

Masista wa Wabenedicto ya St. Agnes (kuChipole) yawanzishwi tarehe 5 juni 1938 kwa kugana kuvatangatila wandu. Chipole yivili/yitamili kumagharibi mwa Tanzania yivili chekechea, shuli ya msingi, shuli ya sekundari, shuli ya biashara(trade) na hospitali (Zahanati). Mwaka 2002, yawanzishi mpangu wa maendeleo kutangatila/kuvusha matibabu ga HIV/AIDS programu hiyi yiyendelela, kuvatangatila vandu kiuchumi na maisha ga kiroho, wadala na wana pe pa chipole.

Ku -Peramihu kwitu!!

kuperamiho

Lihina la kadeni la Peramiho ni "Chiperamiho", kuhuma kukadunda kamonga kadebedebe kekavili pagti pa mishoni ya kuperamiho na Seminari kuu. Lihina ili Peramiho kwa kwelihumili likokoseka mara zivili:- Yiwezekana lihumili klihina ""Chipera" ndava kenaka nde kamfuleni kadebe. Au ppangi kwewiwanja au kwewimalikila mfuleni vikemelela "kachipera". Vijova kangi ya kuwa "kupera" ni kulongolo. Hinu Ku "Chipera-miho" nde kwegihika miho kukoka. Lihina ili yiwezekana vapangili vandu ve vevatamayi kuSongea. Ndava pakuhuma kusongea mundu wiweza kuyiwona Peramiho cha kutali. Maana yingi, yiwezakana yihuma kumahina gavili "chiperamiho ku ´ugimbi" ndava vandu vevapitayi apo, valingulila tu ugimbi, vakolanyumba vavapela he kunywa. Maana yaki gisuta ngamihu, lileme litama mewa. Vandu vangi vijova ya kuvya, vasikana va kuperamihu vamekayi yooyo na vafunayi kugegewa na wagosi vatajiri tuyi. Hinu munu wakahikayi kuPeramihu ukawawonayi wasikana, veve uvapera nga mihu, yaani uvalolekesayi nga mihu ukotoka kuvagega yalavya ngwendela.

Ruvuma!!

Mfuleni Ruvuma

Lihina ili Ruvuma likokoseka kuvya pepiwanjili au pepihuma (kuhuma) mfuleni wa Ruvuma (Luhuma). Kwa chingoni cha kadeni, mfuleni uwu vikemelela "Ruvuma" au "Luhuma". Kwa Chiyao vikemelela "Luma". Kumbi hinu lihina ili "Ruvuma" la umu he, lihumila kumbwani, ndava vangoni au vabandu vivika "h" pa "v", Ngita chevijova vangoni va kuPeramiho naha;- "vindu ivi", kumbi vandu va Kumatimira vijova "hindu ihi". Hinu wiwona kangi lihina ili "Lu" livi mumahina gamahele sana ga mifuleni:- Luhuma, Luhira, Lumecha, Lundusi, Luwegu,Lufiji, Luhuje, Luhereha au Luyereha, Lumesule, Lukuledi, Lutukira, Luhuhu, nk. Kumbi lihina ili "huma " kwa chingoni cha magonwaga ni "kuhuma. Hinu " Luhuma " lilokoseka kuvya ni pepihuma mfuleni.

DADI WITU

Nimekaa na kufikiria nimeona nibora nifungua blog ya kingoni kwa hiyo leo blog hii ya Kingoni inafunguliwa rasmi na sala hii:-

"Hinu nyenye pemwisali, msala naha:-
CHINGONI

Dadi witu,
Witama kunani kulihundi,
Lihina laku lihyuwanike,
Ubambu waku utibwerele,
Chewifuna wenga vakiti vandu,
pamlima apa ngati chevikia kunani kulihundi,
Utiletele lelu chakulya chitu cha magono goha,
Utiwusile getihokili,
ngati tete tukuwawonela lipyana vevahoki kwa tete.
Ukotoka kutileka kulemala nichihaki,
nambu utiwusile vihaki.
(Ndava ubambu waveve na makakala na uvaha, magono gaha. Pepayi)
Mt. 6, 9-13.